Schaamte: Wat is het, hoe ontstaat het, en wat doet het met ons?
Schaamte is een fascinerende emotie die we allemaal wel eens voelen. Of het nu gaat om het blozen na een gênante blunder op een feestje of het knagende gevoel dat je niet goed genoeg bent – schaamte is overal. Maar waar komt deze emotie eigenlijk vandaan, en hoe beïnvloedt het ons, vooral als we als kind emotioneel zijn afgewezen?
Wat is schaamte?
Schaamte is die pijnlijke emotie die opkomt als je denkt dat je niet aan de verwachtingen voldoet – van jezelf of van anderen. Het is het gevoel dat je iets hebt gedaan (of juist niet hebt gedaan) waardoor je minder waard lijkt in de ogen van de mensen om je heen.
Wat is oorsprong van schaamte?
Evolutionaire wortels: In de oertijd hielp schaamte ons om binnen de groep te blijven. Wie zich aan de regels hield, had meer kans om te overleven. Dus, als we iets deden dat de groep niet leuk vond, kregen we dat schaamtegevoel – een soort interne waarschuwing om ons gedrag aan te passen. Het is dus in de basis ook een gevoel waarbij we denken: dit is veiliger, op deze manier ben ik veilig. Dit is een belangrijke reden waarom het zo moeilijk is schaamte los te laten door alleen maar mentaal te denken:" Ik hoef me niet te schamen".
Je psychologische ontwikkeling als kind:
Als kind leren we schaamte zodra we ons bewust worden van hoe anderen ons zien. Stel je voor dat je een fout maakt en iemand lacht je uit. Dat gevoel van "oh nee, wat zullen ze nu van me denken?" – dat is schaamte in actie. Je kunt dan opmerken dat er grote reacties in het hele lichaam waar te nemen zijn. In je lichaamshouding wordt uitgedrukt dat je je wil verbergen en je kunt er letterlijk misselijk van worden of het zweet breekt je uit.
Cultureel:
In allerlei landen en zelfs steden denken we anders over schaamte en wat schaamtevol gedrag is: Wat schaamte oproept, verschilt van cultuur tot cultuur. In sommige culturen is het belangrijk om de eer van de familie hoog te houden, terwijl in andere juist persoonlijke prestaties tellen. Deze culturele normen bepalen vaak waar we ons voor schamen. Een belangrijk onderwerp van schaamte is intimiteit en seksualiteit. Alleen al erover praten of iemand spontaan omhelzen kan al veel sociale schaamte oproepen, met wederom alle fysieke reacties als gevolg.
Er zijn een aantal bekende psychologen en onderzoekers die schaamte wat meer hebben onderzocht, bijvoorbeeld de volgende:
June Tangney: Ze heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de verschillen tussen schuld en schaamte. Haar werk toont aan dat schuld meestal leidt tot constructief gedrag (zoals het goedmaken van fouten), terwijl schaamte vaak destructief is en kan leiden tot vermijding en terugtrekking.
Paul Gilbert: Hij richt zich op hoe schaamte en zelfkritiek samenhangen met mentale gezondheid. Hij heeft de "Compassion-Focused Therapy" ontwikkeld, een therapie die mensen helpt om vriendelijker voor zichzelf te zijn en zo de negatieve effecten van schaamte te verminderen.
Welke hersengebieden zijn betrokken bij het ervaren van schaamte:
Neurologisch gezien wordt schaamte geassocieerd met activiteit in verschillende hersengebieden, waaronder de prefrontale cortex, die betrokken is bij zelfbewustzijn en zelfregulatie, en het limbisch systeem, dat emoties reguleert. Recent onderzoek met functionele MRI (fMRI) heeft aangetoond dat wanneer mensen schaamte ervaren, er verhoogde activiteit is in de anterior cingulate cortex (ACC) en de insula. Deze gebieden zijn betrokken bij het verwerken van sociale emoties en zelfbewustzijn.
James Gross heeft bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de regulatie van emoties en de neurologische processen die hierbij betrokken zijn. Zijn werk laat zien hoe bepaalde hersengebieden actief worden bij het onderdrukken of herinterpreteren van schaamtevolle ervaringen. Dat laatste is natuurlijk erg belangrijk binnen therapie en traumaverwerking.
Ook Heleen Fisher’s onderzoek naar liefde en sociale binding is belangrijk met betrekking tot schaamte. Haar werk met MRI-scans toont aan hoe sociale afwijzing en schaamte dezelfde hersengebieden activeren als fysieke pijn, wat de intensiteit en impact van schaamte verklaart. Het doet letterlijk hartstikke pijn.
Schaamte en emotionele afwijzing in de kindertijd
Kinderen die emotioneel afgewezen zijn, lopen een groter risico om veel last van schaamte te krijgen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten als ze volwassen zijn:
Zelfkritiek en perfectionisme: Ze zijn vaak extreem hard voor zichzelf en streven naar perfectie om afwijzing te voorkomen.
Relatieproblemen: Ze kunnen moeite hebben met vertrouwen en intimiteit, uit angst voor afwijzing.
Mentale gezondheid: Chronische schaamte kan bijdragen aan angst, depressie en zelfs verslavingsgedrag.
Binnen Inner Grounding Therapie werken we met het herinterpreteren van gebeurtenissen waar je veel schaamte opdeed. Doordat we als kind de woorden en het gedrag van volwassenen letterlijk nemen en internaliseren is het nodig om hier ruimte te vinden, innerlijk ruimte om te kunnen onderscheiden wat we werkelijk nodig hadden aan steun op allerlei momenten tijdens onze kindertijd. Dit in therapie innerlijk te helen, nieuwe ervaringen op te doen waarbij je je letterlijk fysiek gesteund voelt in je emoties en tijdens een oud gevoel van schaamte wat opnieuw op kan komen is heel belangrijk binnen de lichaamsgerichte therapie.
Zelfcompassie, lichaamsgericht werken, vertragen , zachtheid en rust zijn belangrijke ingredienten om schaamte op een kernachtig niveau te verwerken zodat je vanuit een sterker innerlijk weer verder kan gaan en jezelf durft te laten zien en horen.
Kortom, schaamte is een krachtige emotie met diepe wortels, maar met de juiste aanpak en ondersteuning is het mogelijk om deze emotie te begrijpen, te verwerken en er sterker uit te komen.
